Filmowy zapis wspomnień Krakowian
o doświadczeniach lat 1939-1956
Projekt „Ocalić pamięć” to cykl wywiadów filmowych ze świadkami historii z lat 1939-1956. Powstał aby zachować pamięć o bohaterkach i bohaterach z tego okresu i zapisać ich doświadczenia.
Bohaterką filmu jest Niusia (Bronisława) Horowitz-Karakulska, ocalona przez Oskara Schindlera. Córka Reginy z Rosnerów i Dawida, była więźniarka niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych Plaszow, Auschwitz-Birkenau i Brünnlitz.
Kobieta ma 83 lata i jest ujęta do pasa. Ma krótkie siwe włosy, wąskie usta i pomalowane rzęsy. Ubrana w biały golf i czarno-biały żakiet. Siedzi na kremowym, skórzanym krześle, na tle brązowej kotary.
W trakcie trwania filmu pokazuje materiały z prywatnego archiwum, zdjęcia rodzinne oraz dokumenty. Na zakończenie filmu pojawia się czarna plansza z niebieskim logo Muzeum Historyczne Miasta Krakowa oraz białe logo Fabryki Emalia Oskara Schindlera Lipowa 4. Na dole adres strony internetowej: www.ocalicpamiec.mhk.pl i rok produkcji – 2013.
1932
Czarno-białe zdjęcie młodej Niusi z kilkuletnią córką Magdą. Fotografia obejmuje twarz Niusi oraz popiersie Magdy. Kobieta ma krótkie, czarne, kręcone włosy, ciemne, wyraźne brwi i pociągłą twarz, ujęta do szyi. Obok niej jest kilkuletnia dziewczynka w ciemnych, krótko obciętych włosach. Ubrana jest w ciemny mundurek, uśmiecha się do obiektywu.
Bronisława Horowitz (ur. 22.04.1932 r., Kraków), córka Reginy z Rosnerów i Dawida. Więźniarka niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych Plaszow, Auschwitz-Birkenau i Brünnlitz, ocalona przez Oskara Schindlera.
Niusia, jak ją nazywano w domu, mieszkała z rodzicami przy ulicy św. Wawrzyńca w pobliżu elektrowni miejskiej. Nieopodal przy ul. Berka Joselewicza mieszkali jej dziadkowie, Franciszka i Henryk Rosnerowie. Henryk Rosner był znanym skrzypkiem, miał własny zespół muzyczny (Krakowską Orkiestrę Salonową), w której grali trzej z pięciu jego synów. Dziadkowie Horowitzowie, Sara i Szachne, mieszkali w Podgórzu, Sachne był zecerem drukarni koncernu Ilustrowanego Kuriera Codziennego w Pałacu Prasy.
Ojciec Niusi, Dolek, jeszcze przed wojną i krótko w czasie okupacji pracował jako księgowy w firmie Zenit handlującej materiałami technicznymi, natomiast mama Niusi, Regina, była modniarką. Wkrótce rodzina powiększyła się, 5 maja 1939 r. urodził się brat Niusi − Ryszard.
We wrześniu, gdy miała iść do pierwszej klasy, wybuchła wojna i rodzina wraz z dziadkami Horowitzami, wujem Edmundem Horowitzem, jego żoną Romą i córką Halinką ewakuowali się na wschód. Kilkumiesięcznego Ryszarda zostawiono w Krakowie pod opieką niani Antosi Strózik. Zdołali dojść pod Janów Lubelski, ale po 17 września 1939 r. i ataku ZSRS na Polskę rodzina powróciła do Krakowa.
W marcu 1941 r. Niemcy utworzyli getto dla Żydów w Podgórzu i rodzice Niusi otrzymali pozwolenie na pozostanie w nim. Przeprowadzili się do dziadków Horowitzów na ul. Limanowskiego w Podgórzu, następnie mieszkali przy Rynku Podgórskim. Niusia wspominała: „W getcie rodzice dostali przydział pracy na Luftgau przy ul. Kopernika. I ja dostałam Ersatz [pozwolenie – przyp. red.] i wychodziłam z rodzicami do pracy”. W czasie czerwcowego wysiedlenia 1942 r. dziadek Niusi, Henryk, i babcia Franciszka Rosnerowie zostali wywiezieni do Bełżca, niemieckiego obozu zagłady i tam zamordowani.
Dolek i Regina postanowili ratować swoje dzieci, wysyłając je razem z ich kuzynem Olkiem Horowitzem (synem Edmunda − brata Dolka) do Bochni. Tuż przed wysiedleniem październikowym 1942 r. Niusia razem z trzyletnim bratem i ośmioletnim kuzynem Olkiem opuściła getto. Cała trójka dotarła na ul. św. Gertrudy do znajomego rodziców pana Neumana mieszkającego na aryjskich papierach, który zawiózł ich samochodem do wuja Mundka w Bochni. Niusia pracowała w warsztatach rzemieślniczych na nocną i dzienną zmianę. Na początku sierpnia 1943 r. tuż przed likwidacją getta w Bochni wuj, który był w getcie odemanem (członkiem Jüdischer Ordnungsdienst, jak potocznie nazywano żydowską policję porządkową), przewiózł dzieci do obozu Plaszow, w którym rodzice byli więzieni już od października 1942 r. Zatrudniono ją w obozowej szczotkarni.
Wiele czynników złożyło się na to, że Niusia zdołała przeżyć obóz − oprócz troski i specjalnych zabiegów matki, zwykłego szczęścia i diamentów, na pewno ważnym była pozycja rodziny w obozie Plaszow. Ojciec Niusi, Dolek Horowitz, był kapo w Centralnym Magazynie, ciotka, Manci Rosner, blokową baraku nr 10, natomiast wujkowie Rosnerowie jako muzycy byli zmuszeni do grania dla komendanta obozu Amona Götha w jego willi. To zapewne w takich okolicznościach poznali Oskara Schindlera, który obiecał im pomoc. Niusia prze kilka tygodni wraz z matką pracowała w Deutsche Emalienwaren Fabrik (DEF), polerowała łuski do nabojów. 21 października 1944 r. wraz z mamą, babcią, trzema ciotkami i kuzynką została ewakuowana przez KL Auschwitz, gdzie kobiety zostały zatrzymane trzy tygodnie, do AL Brünnlitz. Niusia jednak nie spotkała tam ani ojca, ani brata, którzy − podobnie jak kilkanaścioro dzieci wraz z ich ojcami z AL. Brünnlitz − zostali odesłani do KL Auschwitz. Kilka lat po wojnie Niusia wspominała: „Przez cały czas naszego pobytu w Oświęcimiu nie miałyśmy pojęcia, że oni są z nami w jednym lagrze… W Brünnlitz żyłyśmy w ciągłym strachu o ojca i brata. Byłyśmy pewne, że ich wykończą w Oświęcimiu. W Brünnlitz pracowałam przy maszynie cztery razy większej ode mnie. 3 tygodnie leżałam w szpitalu na zapalenie ślepej kiszki. Przeżyłam dzięki lepszym warunkom niż w innych obozach. Po wyzwoleniu wróciłyśmy do Krakowa. Zastałyśmy braciszka w Domu Dziecka. Podczas likwidacji obozu oświęcimskiego wysłano tatusia do Gusenl, a brata pozostawiono [w KL Auschwitz – przyp. red.]. Zajął się nim Romek Günz z Krakowa. Po wyzwoleniu przywieźli go Sowieci do Krakowa. W trzy miesiące później wrócił tatuś w opłakanym stanie” (relacja B. Horowitz złożona w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie).
Niusia Horowitz powróciła do Krakowa, została dyplomowaną kosmetyczką, założyła rodzinę, w 1955 r. wyszła za mąż za lekarza medycyny Tadeusza Karkulskiego, w następnym roku urodziła córkę Magdalenę. Niusia Horowitz-Karakulska ma dwóch wnuków i dwóch prawnuków. Rodzice Niusi wyemigrowali do Wiednia pod koniec lat 60. XX w.
Niusia Horowitz-Karakulska przez prawie 50 lat nie opowiadała nikomu o swoich wojennych przeżyciach. Sytuacja zmieniła się diametralnie w latach 1992−1993, kiedy została zaproszona do grona konsultantów i konsultantek podczas tworzenia filmu Lista Schindlera Stevena Spielberga. Od tego czasu często bierze udział w spotkaniach jako świadek historii.
Galeria
Rodzice Niusi: Regina (1906−1986) z domu Rosner i Dolek Horowitz (1905−1974), Kraków, 1.03.1931, wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie rodziców Niusi – Reginy z domu Rosner i Dolka Horowitza. Oboje siedzą przy okrągłym stoliku, ujęci do pasa. Młoda para jest elegancko ubrana. Mężczyzna ma zaczesane do tyłu włosy, białą koszulę, czarną muchę i garnitur. Kobieta ma pomalowane szminką usta i kręcone włosy za ramiona, z opadającym na czoło loczkiem. Ubrana jest w czarną sukienkę z dekoltem i rękawkami wykończonymi jasną koronką. Na szyi ma korale, na lewym nadgarstku zegarek.
Niusia z mamą Reginą, Kraków, 1934, wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie kilkuletniej Niusi na spacerze z mamą – Reginą. Za nimi biały, stary budynek, przed nim rośliny i przechodnie. Dziewczynka ma ciemne, kręcone włosy oraz dużą, białą kokardę na głowie. Ubrana jest w białą sukienkę. Obok niej stoi Regina. Na głowie ma biały czepek, ubrana w jasną sukienkę i długi, czarny płaszcz do kostek. Uśmiecha się do obiektywu. Obie trzymają się poręczy.
Krakowska Orkiestra Salonowa Henryka Rosnera, Kraków, lata 30. XX w., wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie jedenastoosobowej, męskiej orkiestry salonowej Henryka Rosnera w Krakowie. Muzycy trzymają przed sobą instrumenty, takie jak wiolonczelę, skrzypce czy klarnet. Wszyscy ubrani są w czarne garnitury, białe koszule i krawaty bądź muchy.
Babcia Niusi – Sara Horowitz (1888−1862), Kraków, 1946, wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie babci Niusi – Sary Horowitz. Kobieta jest w podeszłym wieku, ma starannie ułożone, falowane włosy i wąskie usta, lekko się uśmiecha odsłaniając zęby. Ubrana jest w czarną marynarkę z ozdobnymi guzikami.
Dziadek Niusi – Szachne Horowitz (1888−1954), Kraków, 1946, wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie dziadka Niusi – Szachne Horowitza. Kadr obejmuje go od pasa w górę. Tłem fotografii jest ulica. Mężczyzna jest w podeszłym wieku. Ubrany jest w ciemną koszulę, krawat i czarny garnitur.
Niusia Horowitz-Karakulska, Roman Liebling (później Polański), Ryszard Horowitz i Roma Ligocka na Wawelu, Kraków, 1946, wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie Niusi wraz z Romanem Lieblingiem (później Polańskim), Ryszardem Horowitzem i Romą Ligocką na Wawelu. W tle budynki. Dziewczynka ma około jedenastu lat. Ma ciemne, kręcone włosy, częściowo zasłonięte przez beret. Ubrana jest w krótki, zapięty płaszcz. Obok niej, na murku, siedzi kilkuletni chłopiec w marynarce i jarmułce na głowie. Przed nimi stoją kilkuletnia dziewczynka i chłopiec, tego samego wzrostu. Chłopiec ma na sobie ciemne ubranie, a dziewczynka ciemną spódnice na szelkach i jasną koszulkę.
Niusia Horowitz i Stella Müller, Zakopane, 1950, wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie Niusi wraz z koleżanką – Stellą Muller w Zakopanem. Za dziewczynami drewniana ściana góralskiej chaty. Stella ma ciemne, spięte włosy, patrzy w bok. Ubrana jest w proste, czarne spodnie i czarny sweter w jasne wzory. Siedzi na drewnianej ławce. Obok klęczy Niusia, ubrana w jasny płaszcz i spodnie, szal oraz grube, skórzane rękawice.
Rodzina Horowitzów, od lewej siedzą: Sara, Regina i Dolek, stoją: Szachne, Niusia i Ryszard, Kraków, 1955, wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie rodziny Horowitzów. Za nimi ściana pokryta jasną tapetą oraz wiszący na niej obraz kobiety oprawiony w ozdobną ramę. Od lewej siedzą przy okrągłym stoliku Sara – kobieta w podeszłym wieku o siwych włosach i poważnym wyrazie twarzy; Regina – w średnim wieku i krótkich, ciemnych, kręconych włosach oraz Dolek – w średnim wieku o ciemnych włosach. Od lewej stoją Szahne – mężczyzna w podeszłym wieku i siwych włosach; Niusia – młoda kobieta o krótkich, czarnych włosach oraz Ryszard – nastolatek w ciemnej, ułożonej na bok fryzurze. Wszyscy ubrani są w eleganckie ubrania w ciemnych kolorach.
Niusia Horowitz-Karakulska z córką Magdą, Kraków, 1962, wł. Niusi Horowtiz-Karakulskiej
Czarno-białe zdjęcie młodej Niusi z kilkuletnią córką – Magdą. Fotografia obejmuje twarz Niusi oraz popiersie Magdy. Kobieta ma krótkie, czarne, kręcone włosy, ciemne, wyraźne brwi i pociągłą twarz, ujęta do szyi. Obok niej jest kilkuletnia dziewczynka w ciemnych, krótko obciętych włosach. Ubrana jest w ciemny mundurek, uśmiecha się do obiektywu.