Filmowy zapis wspomnień Krakowian
o doświadczeniach lat 1939-1956
Dorota Franaszkowa z d. Girtler
Projekt „Ocalić pamięć” to cykl wywiadów filmowych ze świadkami historii z lat 1939-1956. Powstał aby zachować pamięć o bohaterkach i bohaterach z tego okresu i zapisać ich doświadczenia.
Na początku filmu pojawiają się logotypy: Muzeum Historii Polski, przedstawiający żółtą koronę, szare skrzydła i czerwoną literę “P” z polską flagą pośrodku oraz Patriotyzmu Jutra, na którym widzimy czarną literę “P”. Pod ikonami widnieje biały napis: Projekt dofinansowany przez Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.
Bohaterką filmu jest Dorota Franaszkowa z domu Girtler. Urodziła się w 1925, zmarła w 2021 roku. Była łączniczką Armii Krajowej, pseudonim “Stasia”, od 1944 r. w Samodzielnym Batalionie Partyzanckim “Skała”. Po wojnie pracowała jako nauczycielka języka polskiego.
Kobieta, mająca 89 lat, ujęta jest do ramion, ma zaczesane do tyłu, spięte, siwe włosy i łagodne spojrzenie. Jej usta są duże, ma na sobie kwadratowe okulary. Na pierwszym ujęciu jest ubrana w białą koszulę z niebieskimi, poziomymi pasami. W kolejnym ma na sobie seledynową koszulkę i duże drewniane korale. Początkowo siedzi na wprost kamery, na tle meblościanki. Następnie kadr skupia się na lewym profilu kobiety, tłem jest jasny materiał z nadrukowanymi łodygami z liśćmi w różnych odcieniach zieleni.
W trakcie trwania filmu kobieta pokazuje materiały z prywatnego archiwum, zdjęcia rodziny, legitymacje nadania odznak oraz dyplom ukończenia studiów.
Na zakończenie filmu pojawia się czarna plansza z niebieskim logo Muzeum Historyczne Miasta Krakowa oraz białe logo Fabryki Emalia Oskara Schindlera Lipowa 4. Na dole adres strony internetowej: www.ocalicpamiec.mhk.pl i rok produkcji – 2013.
Dorota Franaszkowa z d. Girtler
1925 – 2021
Czarno-białe zdjęcie portretowe Doroty Franaszkowej. Młoda kobieta ma łagodne rysy twarzy, wydatne kości policzkowe. Lekko uśmiech się i nie patrzy w stronę obiektywu. Ma spięte włosy.
Dorota Franaszkowa z d. Girtler (Gürtler), (1 I 1925, Proszowice – 19 II 2021, Proszowice), córka Wandy z d. Sikorskiej i Mieczysława. Łączniczka AK, ps. „Stasia”, od 1944 r. w Samodzielnym Batalionie Partyzanckim Skała AK. Po wojnie nauczycielka języka polskiego.
Dorota Girtler podczas okupacji kontynuowała rozpoczętą przed wojną edukację uczęszczając na tajne komplety. W październiku 1942 r. zdała małą maturę m.in. u prof. Ignacego Fika z przedmiotów humanistycznych i prof. Tadeusza Piecha z Akademii Górniczej z matematyki, fizyki i chemii.
15 VIII 1942 r. wstąpiła do ZWZ-AK w Igołomii. Jako łączniczka terenowa przewoziła pocztę, prowadziła kolportaż prasy podziemnej, transportowała radio, broń i materiał minerski do oddziałów partyzanckich.
Od maja 1944 r., w Krakowie, była łączniczką dowódcy Samodzielnego Batalionu „Skała” mjr. Jana Pańczakiewicza ps. „Skała” i „Ziemiowit”. Współdziałała z komórką wywiadu „Tajnym” Stanisławem Matuszykiem. Pielęgnowała rannych i transportowała ich do konspiracyjnego punktu sanitarnego w Pietrzejowicach u państwa Goszczyńskich.
Na początku lata (czerwiec/lipiec) 1944 r. Dorota Girtler przeprowadziła cichociemnych skoczków: kpt. Rudolfa Dziadosza ps. „Zasaniec” i kpt. Walerego Krokaya ps.„Siwy” z Krakowa do 106 dywizji w Proszowicach, gdzie miał ich odebrać inny łącznik, którym okazała się jej siostra Wanda.
W działalność konspiracyjną była zaangażowana cała rodzina Girtlerów, w ich domu w Igołomii, znajdowała się „melina” oddziałów partyzanckich: Błyskawica, Grom i Skok. Matka Wanda Girtler (1896–1990) z d. Sikorska była łączniczką terenową, obsługiwała skrzynkę kontaktową w Igołomii i Proszowicach. Działała w Radzie Głównej Opiekuńczej, prowadziła akcję pomocy więźniom obozów koncentracyjnych i jeńcom wojennym. Ojciec Michał Girtler (1892–1965) , kupiec, legionista, działacz SZP-ZWZ-AK, ps. „Kowal” i „Władek”, był dwukrotnie aresztowany przez Niemców w 1940 i w 1944 r., kiedy uciekł z transportu do obozu koncentracyjnego. Siostra Wanda Girtler (1920–1945) ps. „Ewa”: była kurierką i łączniczką 106 Dywizji. 16 I 1945 r. dostała rozkaz dostarczenia poczty do Kazimierzy Wielkiej. We wsi Kościelec została ujęta przez oddział NKWD działający w składzie I Frontu Ukraińskiego pod dowództwem gen. Iwana Koniewa. Po rewizji osobistej znaleziono u niej pocztę, którą przenosiła, i na miejscu rozstrzelano.
Od lipca 1944 r. Dorota Girtler pełniła funkcję łączniczki Samodzielnego Batalionu Partyzanckiego „Skała” AK. Uczestniczyła w akcjach bojowych pod Zaryszynem, Moczydłem, Krzeszówką, Sadkami i Złotym Potokiem. W sierpniu 1944 r. w związku z planowanym marszem oddziału na pomoc walczącej Warszawie, prowadziła rozpoznanie na terenie „Wody” (Chmielnik, Włoszczowa, Jędrzejów), w strefie przyfrontowej.
Po 1945 r. zdała dużą maturę. W 1950 r. ukończyła filologię polską na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego i rozpoczęła pracę jako nauczycielka języka polskiego. Była represjonowana, zwolniona z pracy na rok i trzy miesiące, co argumentowano brakiem kwalifikacji ideowo-moralnych wymaganych od nauczyciela PRL. UB aresztowało jej ojca na 3 miesiące, w domu przez 3 tygodnie był kocioł urządzony przez NKWD.
Po wojnie Dorota Girtler była także współorganizatorką zjazdów koleżeńskich i budowy tablic upamiętniających miejsca walk Batalionu „Skała”.
Za swoje czyny została odznaczona: Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Wojska Polskiego, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Partyzanckim.
Wyszła za mąż za Mieczysława Franaszka (1920-2004). Miała syna i córkę oraz pięcioro wnucząt.
Pochowana na cmentarzu w Proszowicach.
Galeria
Michał Girtler, ojciec Doroty, ok. 1916 r., wł. prywatna
Ojciec Doroty – Michał Girtler z kolegą, lata 40. XX w., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie przedstawiające dwóch mężczyzn – Michała Girtlera z kolegą oraz małego, kilkuletniego chłopca. Znajdują się na wsi, w tle można dostrzec drzewa i chaty. Panowie są w średnim wieku i ubrani są w eleganckie, ciemne garnitury oraz prążkowane krawaty. Girtler ma na sobie także kapelusz i trzyma laskę. Chłopiec ubrany jest w białe spodenki i koszulę.
Wanda z Sikorskich Girtler, matka Doroty, lata 30. XX w., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie kobiety w średnim wieku – matki Doroty, Wandy Girtler z Sikorskich. Kadr przedstawia kobietę ujętą od klatki piersiowej w górę, która patrzy poza obiektyw. Jej cechami charakterystycznymi są orli nos oraz nisko osadzone brwi. Jej twarz ma ostre rysy, a jej włosy są zaczesane do tyłu. Ubrana jest w futro.
Rodzina Girtlerów lata 40. XX w., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie rodziny Girtlerów zrobione w latach 40. Trzy młode kobiety stoją obok siebie, ujęte są od pasa w górę. Uśmiechają się do obiektywu. Przed nimi siedzą państwo Girtler i są ujęci od ramion w górę. Wanda jest poważna i ubrana jest w białą koszulę z kołnierzem i sweter w paski. Mężczyzna uśmiecha się, patrząc w obiektyw. Ma brązowy garnitur i krawat.
Dorota Girtler z Klementyną Zienkiewicz, 1944 r., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie młodej Doroty Girtler z koleżanką, Klementyną Zienkiewicz. Obie ujęte są od kolan w górę. W tle brzozy i inne drzewa liściaste. Włosy Doroty są zaczesane do tyłu. Ubrana jest w ciemną koszulę i długą spódnicę. Uśmiecha się i nie patrzy w stronę obiektywu. Jej koleżanka siedzi obok, ma jasne kręcone włosy. Ma na sobie biało-szary sweter i ciemną spódnice. Spogląda w bok.
Wanda Girtler, siostra Doroty, 1944 r., wł. prywatna
Czarno-białe, portretowe zdjęcie Wandy Girtler – siostry Doroty. Ujęta jest od ramion w górę. Kobieta ma około dwudziestu. Brwi kobiety są zaokrąglone, ma wąskie usta i kręcone włosy do ramion. Ubrana jest w ciemną koszulę i marynarkę.
Dorota Girtler, 1945 r., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie portretowe dwudziestoletniej Doroty Girtler. Ujęta jest od ramion w górę. Dziewczyna ma spięte z tyłu włosy, gęste, proste brwi i lekko zadarty nos. Ubrana jest w mundur marynarski. W prawym dolnym rogu widoczny kawałek czerwonej pieczątki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Legitymacja nadania Dorocie Franaszkowej z d. Girtler Srebrnego Krzyża Zasługi z Mieczami, Londyn, 1948 r., wł. prywatna
Zdjęcie legitymacji do odznaczenia Doroty Franaszkowej Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Dokument wydany przez Ministerstwo Obrony Narodowej. Na górze, w centrum znajduje się orzeł w koronie, a pod nim dane osobowe oraz treść legitymacji. Została wydana w 1949 roku w Londynie.
Legitymacja nadania Medalu Wojska, Londyn 1948 r., wł. prywatna
Legitymacja odznaczenia Doroty Franaszkowej Medalem Wojska. Dokument został wydana przez Ministerstwo Obrony Narodowej. Treść zawiera dane, takie jak: imię i nazwisko, stopień odznaczanej oraz datę wydania. Na dole odręczny podpis wydającego – M. Wałęgi.
Dyplom ukończenia studiów, Kraków 1950 r., wł. prywatna
Dwustronny dyplom ukończenia studiów na Uniwersytecie Jagiellońskiim przez Dorotę Franaszkową. Dokument został wydany w 1950 roku i zawiera dane osobowe takie jak: imię, data urodzenia oraz lata studiów. Kobieta ukończyła naukę na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie na kierunku Filologia Polska. Po lewej stronie znajduje się czarno-białe, portretowe zdjęcie młodej Doroty Girtler.
Legitymacja Armii Krajowej, Londyn 1968 r., wł. prywatna
Legitymacja Krzyża Armii Krajowej. Pod napisem znajduje się order z zawieszką krzyża, na którym jest symbol Polski Walczącej. Na samym dole umieszczono numer legitymacji.