Filmowy zapis wspomnień Krakowian
o doświadczeniach lat 1939-1956
Projekt „Ocalić pamięć” to cykl wywiadów filmowych ze świadkami historii z lat 1939-1956. Powstał aby ocalić pamięć o bohaterkach i bohaterach z tego okresu i zapisać ich doświadczenia.
Na początku filmu pojawiają się logotypy: Muzeum Historii Polski, przedstawiający żółtą koronę, szare skrzydła i czerwoną literę “P” z polską flagą pośrodku oraz Patriotyzmu Jutra, na którym widzimy czarną literę “P”. Pod ikonami widnieje biały napis: Projekt dofinansowany przez Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.
Bohaterem filmu jest Stanisław Ptak. Urodził się w 1921, zmarł w 1994 roku. Był żołnierzem Armii Krajowej, działaczem Ligi Walki z Bolszewizmem, więzieniem politycznym reżimu komunistycznego w latach 1946-1956, został zrehabilitowany w 1994 roku. O jego losach opowiada córka – Anna Ptak. Tłem jest pokój, a za nią znajdują się półki z książkami oraz brązowa szafa. Kobieta jest w średnim wieku, ujęta do ramion. Ma siwe włosy do brody, zaczesane na bok oraz lekki makijaż. Ubrana w kolorową, kraciastą marynarkę. W uszach ma małe, okrągłe kolczyki.
W trakcie trwania filmu pokazuje materiały z prywatnego archiwum, zdjęcia rodzinne oraz dokumenty ojca. Na zakończenie filmu pojawia się czarna plansza z niebieskim logo Muzeum Historyczne Miasta Krakowa oraz białe logo Fabryki Emalia Oskara Schindlera Lipowa 4. Na dole adres strony internetowej: www.ocalicpamiec.mhk.pl i rok produkcji – 2013.
1921 – 1994
Czarno-białe zdjęcie portretowe dwudziestopięcioletniego Stanisława. Zdjęcie przedstawia jego popiersie. Mężczyzna ma krótkie, zaczesane do tyłu włosy oraz pełne usta. Ubrany jest w kraciastą koszulę i ciemną marynarkę.
Stanisław Ptak (2 VI 1921, Kraków – 6 XI 1994, Kraków), syn Marii z d. Chmiel i Stanisława. Żołnierz Armii Krajowej, ps. „Agar” Po wojnie działacz Ligi Walki z Bolszewizmem, ps. „Kruk”. Represjonowany przez reżim komunistyczny, skazany na karę śmierci, którą po 43 dniach na mocy amnestii zamieniono na 15 lat więzienia. Zwolniony po 10 latach.
Stanisław Ptak, abiturient Liceum im. B. Nowodworskiego w Krakowie (maturę zdał w 1939 r.) miał zamiar zostać architektem, ale wojna pokrzyżowała mu plany.
Ptak zaangażował się w działalność konspiracyjną, w 1943 r. wstąpił do AK – Zgrupowanie Żelbet i przyjął ps.” Agar”. Jednym z jego zadań było wykonywanie wyroków śmierci na kolaborantach i gestapowcach. W 1944 r. walczył także w Oddziale Partyzanckim „Żelbetu” na terenie obwodu AK Myślenice „Murawa”, w oddziale Władysława Fajkowskiego ps. „Śmiały”, 6 dywizji Piechoty AK.
Po rozwiązaniu AK, Stanisław Ptak włączył się w działalność podziemia niepodległościowego, został dowódcą grupy dywersyjnej organizacji Liga Walki z Bolszewizmem i przyjął ps. „Kruk”.
Nie zrezygnował jednak z dalszej edukacji i w 1945 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rok później, 20 XI 1946 r., wraz z innymi studentami krakowskich uczelni, został aresztowany, a trzy miesiące później, 3 II 1947 r., Wojskowy Sąd Rejonowy (WSR) w Krakowie, w trybie doraźnym skazał go na karę śmierci. Dodatkowo zasądził utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych, oraz przepadek mienia.
Moment po ogłoszeniu kary śmierci i oczekiwania na jej wykonanie, Stanisław Ptak wspominał po latach: Trzeba było trzymać fason(…). Wszyscy byliśmy wojskowymi, ludźmi z lasu i konspiracji, oswojonymi z myślą o śmierci. Co innego jednak ginąć w walce, w polu czy w lesie, a co innego oczekiwać jej w więziennej celi, żegnając się codziennie z życiem. Myśl o niej była wszechobecna, czaiła się w oczach, spojrzeniach, które nagle nieruchomiały, w głosie, który załamywał się na jakimś słowie, w drżeniu rąk, czy w niespodziewanie pocącym się czole w zimnej celi.¹
Wyrok śmierci nie został wykonany, Ptaka objęła amnestia z 22 II 1947 r., na skutek której 17 III 1947 r. złagodzono mu karę do 15 lat więzienia. Wyrok odsiadywał w więzieniach w Rawiczu i we Wronkach. Był torturowany, przez dwa lata siedział w „pojedynce” – celi o pow. 3×3 kroki, z betonową posadzką, i drewnianą pryczą oraz ustępem, w samej tylko bieliźnie, bez ubrania, bez koca i siennika.
W ramach odwilży Ptak został warunkowo zwolniony z odbywania kary i po 10 latach, 14 XII 1956 r. opuścił więzienie.
Po wojnie założył rodzinę. Ożenił się z Heleną Kobielą, miał dwie córki Annę i Małgorzatę. Pracował początkowo jako nocny stróż w Garbarni Kraków i jako magazynier narzędziowy na wydziale koksowniczym w Hucie im. Lenina. Potem udało mu się zatrudnić w charakterze urzędnika w Krakowskiej Fabryce Kabli.
W stanie wojennym Stanisław Ptak znowu działał w podziemiu – wydawał w drugim obiegu pismo Wronie Zwierciadło, w którym zamieszczał swoje wiersze i rysunki.
22 II 1994 r. Stanisław Ptak został zrehabilitowany, umarł kilka miesięcy później. Spoczywa na cmentarzu w Prądniku Czerwonym w Krakowie.
¹Suchorowska D.: Wielka edukacja. Wspomnienia więźniów politycznych PRL. Warszawa 1990, s. 74
Galeria
Stanisław Ptak z Zygmuntem Marcińskim, przed 1939 r., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie portretowe Stanisława Ptaka z Zygmuntem Marcińskim. Młodzi mężczyźni ujęci są do klatki piersiowej. Zygmunt ma krótkie, ciemne włosy oraz okrągłe, czarne okulary. Stanisław ma zaczesane do tyłu włosy, zaokrąglone brwi i lekki zarost pod nosem. Chłopcy ubrani są w ciemne garnitury, białe koszule i krawaty.
Stanisław Ptak, ok. 1945 r., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie portretowe dwudziestopięcioletniego Stanisława. Zdjęcie przedstawia jego popiersie. Mężczyzna ma krótkie, zaczesane do tyłu włosy oraz pełne usta. Ubrany jest w kraciastą koszulę i ciemną marynarkę.
Stanisław Ptak z siostrą Aleksandrą i ojcem Stanisławem, Kraków 1946 r., wł. prywatna
Zdjęcie Stanisława Ptaka z siostrą Aleksandrą i ojcem Stanisławem. Rodzeństwo stoi pod ścianą budynku, na wysokości ich głów zaczyna się duże okno, z którego w obiektyw oparty o parapet ojciec – Stanisław. Mężczyzna ma około czterdziestu lat, krótkie włosy i ciemny garnitur. Kobieta ma około dwudziestu lat, ciemne włosy ma spięte i zaczesane do tyłu, ubrana jest w mundurek z czarną spódnicą do kolan. Stanisław stoi obok i trzyma ją pod rękę. Ma na sobie ciemny garnitur, białą koszulę i czarny krawat.
Żona Stanisława – Helena lata 50. XX w., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie portretowe żony Stanisława – Heleny. Fotografia przedstawia jej popiersie. Młoda kobieta ma ciemne włosy, częściowo zasłonięte przez czarno-biały czepek pielęgniarski. Ma jasne brwi i pełne usta. Ubrana w biały kitel pielęgniarki.
Prośba o ułaskawienie St. Ptaka napisane przez matkę Stanisława – Marię, Kraków 1947 r., wł. IPN w Krakowie
List z prośbą o ułaskawienie Stanisława Ptaka napisany przez jego matkę, Marię, w 1947 roku w Krakowie.
Prośba o ułaskawienie St. Ptaka napisane przez matkę Stanisława – Marię, Kraków 1947 r., wł. IPN w Krakowie
Kontynuacja listu z prośbą o ułaskawienie, podpisany przez Marię Ptakową.
Prośba o ułaskawienie St. Ptaka napisane przez rektora UJ, Kraków 1947 r., wł. IPN w Krakowie
Dokument z prośbą o ułaskawienie Stanisława Ptaka napisane przez rektora UJ, dr. Franciszka Haltera.
Prośba o ułaskawienie napisane przez samego Stanisława, Kraków 1947 r., wł. IPN w Krakowie
List z prośbą o ułaskawienie, napisany przez samego Stanisława Ptaka.
Stanisław z córkami, lata 70., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie Stanisława wraz z dwoma córkami. Rodzina pozuje siedząc na ławce w ogrodzie,. Wokół nich wysokie rośliny, ogrodzenie i drzewa. Mężczyzna ma około pięćdziesięciu lat, ubrany jest w ciemną koszulę z krótkim rękawem i proste spodnie. Po obu stronach siedzą jego nastoletnie córki,. Obie mają włosy spięte w kucyk. Dziewczynka po jego lewej ma sukienkę z krótkim rękawem i opiera się brodą o ramię ojca. Dziewczyna po prawej ma jasną koszulkę i ciemną spódnicę.
Stanisław wśród byłych partyzantów podczas uroczystości z okazji otrzymania Krzyża AK (m. in. od lewej Krystyna Kapłańska, Stanisław Ptak, Maria Ptak – matka Stanisława, Władysław Pawełczyk ps. Pirat) Kraków 1973 r., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie byłych partyzantów podczas uroczystości z okazji otrzymania Krzyża AK. Znajdują się w pokoju przy małym, okrągłym stoliku, rozmawiają. Na ścianie wisi baner – “Dekoracja skarbowej Armii Krajowej”, zdobiony po prawej dużym rysunkiem orderu Polski Walczącej. Jest to grupa czterech mężczyzn i dwóch kobiety. Mężczyźni są ubrani są w ciemne garnitury, a jedna z kobiet – Krystyna Kapłańska, ma na sobie mundur. Druga z kobiet ubrana jest w marynarkę.
Stanisław Ptak z kolegą, lata 70. XX w., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie Stanisława Ptaka z kolegą. Stoją przy niskim, betonowym murku, a za nimi rzeka -Wisła. Mężczyźni mają około pięćdziesięciu lat, ubrani w długie płaszcze, w rękach trzymają papierosy.
Stanisław z kolegami (ps. Gacek i Władysławem Fajkowskim ps. Śmiały), lata 70. XX w., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie portretowe Stanisława wraz z dwoma kolegami, ps. Gacek i Władysławem Fajkowskim ps. Śmiały. Znajdują się w kuchni, za nimi okno i wysoki blat z kuchenką, na której stoi jasny rondelek. Mężczyźni mają około pięćdziesięciu lat, ubrani są w ciemne marynarki. Stanisław zwrócony jest bokiem w stronę kolegów, ma na sobie okulary i sweter, a pod nim koszulę. Siedzą przy stole i rozmawiają.
Stanisław Ptak, lata 70. XX w., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie około pięćdziesięcioletniego Stanisława. Znajduję się w pokoju, na fotelu i patrzy na kawałek papieru, który trzyma w rękach. Za nim widoczne są białe drzwi. Mężczyzna ma prostokątne okulary w grubych oprawach, a ubrany jest w białą koszulę i spodnie na szelkach.
Agarówka, mieszkanie Stanisława, z jego obrazami na ścianie, lata 80. XX w., wł. prywatna
Kolorowe zdjęcie ściany w Agarówce – mieszkaniu Stanisława, na której wiszą jego obrazy. Prac jest jedenaście, są małe i barwne. Pod nimi, na wąskiej półce leżą artykuły malarskie i kilka pustych słoików.
Stanisław Ptak, lata 90. XX w., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie portretowe około siedemdziesięcioletniego Stanisława Ptaka. Mężczyzna jest ujęty od klatki piersiowej w górę. Ma posiwiałe, zaczesane do tyłu włosy. Ubrany jest w białą koszulę, ciemny krawat i czarny, pionowo prążkowany garnitur.