Filmowy zapis wspomnień Krakowian
o doświadczeniach lat 1939-1956
Marian Młynarski
Projekt „Ocalić pamięć” to cykl wywiadów filmowych ze świadkami historii z lat 1939-1956. Powstał aby zachować pamięć o bohaterkach i bohaterach z tego okresu i zapisać ich doświadczenia.
Na początku filmu pojawiają się logotypy: Muzeum Historii Polski, przedstawiający żółtą koronę, szare skrzydła i czerwoną literę “P” z polską flagą pośrodku oraz Patriotyzmu Jutra, na którym widzimy czarną literę “P”. Pod ikonami widnieje biały napis: Projekt dofinansowany przez Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.
Bohaterem filmu jest Marian Młynarski, urodzony 1926 roku w Warszawie. Był harcerzem Szarych Szeregów – najmłodszej grupy wiekowej Zawisza, ps. „Zuikis”, „Kiškis”. Po wojnie pracował jako muzealnik i herpetolog. Mężczyzna w wieku 88 lat, ujęty jest do klatki piersiowej. Siedzi na krześle w pokoju, za nim znajdują się podłużne półki z książkami. Ma siwe włosy i poważny wyraz twarzy. Ubrany jest w czarny podkoszulek, seledynową koszulę i popielatą marynarkę.
W trakcie trwania filmu pokazuje materiały z prywatnego archiwum, zdjęcia rodziny i znajomych oraz dokumenty. Na zakończenie filmu pojawia się czarna plansza z niebieskim logo Muzeum Historyczne Miasta Krakowa oraz białe logo Fabryki Emalia Oskara Schindlera Lipowa 4. Na dole adres strony internetowej: www.ocalicpamiec.mhk.pl i rok produkcji – 2013.
Marian Młynarski
1926
Czarno-białe zdjęcie młodego Mariana. Chłopiec w wieku szkolnym pozuje do zdjęcia – ma otwartą buzię i zmrużone oczy. Ubrany jest w mundurek szkolny z białym kołnierzem. Na głowie ma kaszkiet.
Marian Młynarski (29 I 1926, Warszawa), syn Marii z d. Ejsmond i Feliksa. Harcerz Szarych Szeregów – najmłodszej grupy wiekowej Zawisza, ps. „Zuikis”, „Kiškis”. Po wojnie muzealnik i herpetolog.
Naukę rozpoczął w Szkole im. Ziemi Mazowieckiej w Warszawie, gdzie w 1938 r. zapisał się do przyszkolnej 21 drużyny harcerskiej im. gen. Ignacego Prądzyńskiego.
W 1941 r. wyjechał wraz z matką do Krakowa, bo tam jego ojciec objął stanowisko prezesa Banku Emisyjnego. Zamieszkali przy ulicy Basztowej, w gmachu Banku, w apartamencie dyrektorskim.
Przed 1943 r. Młynarski zdał małą maturę na tajnych kompletach. Uczył się też, w legalnie działającym, Technikum Chemicznym.
W 1943 r. wstąpił do Zawiszy, najmłodszego pionu Szarych Szeregów. Zastęp Gryf liczył 4 osoby, zastępowym był „Miś” – Tadeusz Rokossowski, zaś Lasek Wolski terenem szkoleniowym. Młynarski uzyskał stopień wywiadowcy, uczył się terenoznawstwa i alfabetu Morsa, kompletował mapy oraz poznawał zagadnienia dot. armii i organizacji paramilitarnych okupanta.
Egzamin został połączony z przyrzeczeniem 23 IV 1944 r. na polanie zw. polaną Akanta za Skałą Kmity, k/ Balic. Wzięło w nim udział ok. 40 Zawiszaków.
Zbiórki zastępu odbywały się m.in. w mieszkaniu Młynarskich, czyli w apartamencie dyrektorskim Banku, który służył także za schronienie dalszej rodzinie i znajomym Warszawiakom, uciekającym ze stolicy po upadku powstania. Czasem koczowało w nim nawet 35 osób. W związku z akcją Burza, w lipcu zarządzono masowe składanie przysięgi wojskowej AK, które odbywało się w różnych miejscach, także w salonie Młynarskich.
Marian Młynarski pomagał również w ukrywaniu i zabezpieczaniu zbiorów Muzeum Przyrodniczego PAU oraz Zakładu Zoologii UJ.
7 VIII 1944 r., z polecenia ojca, podjął pracę jako goniec w Banku Emisyjnym. Do jego obowiązków należało roznoszenie poczty bankowej, co wykorzystywał do przenoszenia korespondencji konspiracyjnej, zarówno Szarych Szeregów jak i AK. Wyposażony w broń i specjalne pozwolenie z legitymacją bankową, podróżował w przedziałach Nur für Deutsche. Dostarczał pocztę m.in. do siedziby generalnego gubernatora na Wawel, do siedziby Dowódcy SS i policji w Domu im. J. Piłsudskiego, przy ul. Oleandry 2.
We wrześniu 1944 r. awansował na drużynowego VI Drużyny Zawiszy, której zbiórki odbywały się w mieszkaniu państwa Mikułowskich, przy ulicy Krupniczej nr 8. Zdobył stopień ćwika i harcerza orlego, przeszedł też szkolenie wojskowe pod nazwą „Kurs niższych dowódców”, prowadzonych przez podchorążych AK i Szarych Szeregów. Służbę w Zawiszy zakończył stopniem kaprala AK.
Wspominał po latach: To prawda, że my krakowscy Zawiszacy za wyjątkiem druhów, którzy przebywali w partyzantce, nie zabiliśmy ani jednego Niemca, nie wysadziliśmy w powietrze ani jednego pociągu czy czołgu. …jednak żyliśmy w stałym napięciu i zagrożeniu życia nas samych i naszych bliskich. Każda wpadka czy przypadkowa wsypa mogła się skończyć w najlepszym przypadku obozem..” … mimo młodego wieku nawet szeregowi Zawiszacy byli w myśl rozkazu Komendanta Głównego AK pełnoprawnymi żołnierzami Polski Walczącej. Równocześnie realizowaliśmy program pojutrze tj. przygotowywaliśmy się do pracy w wolnej Polsce.¹
Po wojnie, w latach 1945–1948 Młynarski działał w ZHP. W 1957 odbył staż w skautingu brazylijskim w Sao Paulo. Został podharcmistrzem ZHR (Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej). Od 1989 działał w Stowarzyszeniu Szarych Szeregów.
Równolegle rozwijał karierę naukową. W latach 1946–1951 studiował nauki przyrodnicze na UJ. W 1956 r. zrobił doktorat, a pięć lat później habilitował się na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1969 r. otrzymał tytuł profesora biologii UMK w Toruniu.
W latach 1942–1986 pracował w Muzeum Przyrodniczym PAN, gdzie przeszedł wszystkie szczeble kariery: od wolontariusza w czasie okupacji, do zastępcy dyrektora Instytutu Ewolucji i Systematyki Zwierząt w latach 1965–1972.
W 1953 r. był represjonowany. Zawieszono go w pracy na ponad rok.
Marian Młynarski był założycielem Sekcji Herpetologicznej w Polskim Towarzystwie Zoologicznym, od 1986 prezesem tej organizacji, a następnie jej członkiem honorowym. W 1983 r. został wybrany na prezydenta Światowego Towarzystwa Herpetologicznego. Był także Konsultantem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. W roku 1986 przeszedł na emeryturę.
Ożenił się z Marią z d. Chrobak, ma syna Kajetana i córkę Barbarę oraz pięcioro wnucząt.
¹Młynarski M.: Moja służba w Zawiszy. Kraków 1998, s. 75
Galeria
Marian Młynarski z rodzicami. Od prawej ojciec Feliks, matka Maria i niania Wanda Wróblewska, Warszawa lata 30., wł. prywatna.
Czarno-białe zdjęcie Mariana z rodzicami i nianią na spacerze w mieście. Tłem fotografii jest ulica z przechodniami. Chłopiec ma około dziesięciu lat i jasne włosy, zasłonięte przez ciemny beret z daszkiem. Ubrany w krótkie spodenki, wysokie skarpetki i garnitur. Obok niego idzie matka – Maria. Jest w średnim wieku, ma ciemne loki, które przykrywa kapelusz. Ubrana jest w elegancką, czarną sukienkę. W ręce trzyma czarny wachlarz z piór i torebkę. Mąż, Feliks trzyma ją pod rękę. Mężczyzna ma około czterdziestu lat, na twarzy zarost – wąsy. Ubrany jest w garnitur i kapelusz, a w ręce trzyma gazetę i laskę. Za rodziną idzie niania Mariana – Wanda Wróblewska. Kobieta ma dwadzieścia parę lat, lekko się uśmiecha. Ubrana jest w długi sweter i sukienkę oraz buty na niskim obcasie, na głowie ma kapelusz.
Marian Młynarski z matką i nianią przy budowie kopca Piłsudskiego, Kraków 1935 r., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie dwunastoletniego Mariana z mamą i nianią przy budowie kopca Piłsudskiego. W tle biały, niski budynek, materiały budowlane i grupa rozmawiających ze sobą mężczyzn. Chłopiec idzie po środku, ubrany w garnitur i kaszkiet. W rękach trzyma taczki. Po jego lewej stronie idzie matka – Maria, w czarnej sukni z futrem z lisa na ramieniu oraz kapeluszem na głowie. Po prawej stronie chłopca idzie niania, ubrana w sukienkę i długi sweter oraz kapelusz. Obie kobiety trzymają przed sobą taczki z ziemią.
Marian Młynarski, początki kariery naukowej, ok. 1935 r., wł. prywatna
Czarno-białe zdjęcie dwunastoletniego Mariana w pokoju. Chłopiec ma na sobie koszulę, czarny sweter i spodnie. Pochyla się nad białym, okrągłym stolikiem i patrzy w stojący na nim mikroskop.
Siedziba Banku Emisyjnego (obecnie Narodowy Bank Polski), w narożnym apartamencie mieszkali państwo Młynarscy podczas wojny, fot. H. Hermanowicza, wł. MHK
Czarno-białe zdjęcie Siedziby Banku Emisyjnego, obecnie Narodowego Banku Polski. Zdjęcie zrobione od strony Barbakanu, równolegle do ulicy Basztowej. W narożnym apartamencie, podczas II Wojny Światowej, mieszkali państwo Młynarscy.
Konspiracyjne przyrzeczenie “Zawiszy” w Dolinie Będkowskiej na polanie Akanta, 23 IV 1944 r., od lewej Marian Młynarski, Edward Więcek, Kazimierz Lisiński, Mieczysław Mysiński, wł. MHK
Czarno-białe zdjęcie konspiracyjnego przyrzeczenia “Zawiszy” w Dolinie Będkowskiej na polanie Akanta. Fotografia przedstawi dziewięciu nastolatków. Za nimi niskie drzewa iglaste. Młodzi mężczyźni ubrani są w mundury harcerskie. Harcerz na środku stoi na baczność i wyciąga rękę w kierunki polskiej flagi, trzymanej przez kolegę. Mężczyzna w białej koszuli po jego prawej robi to samo.
Bieg patrolowy krakowskiej Zawiszy w Lesie Wolskim, 20 II 1944 r., wł. MHK
Czarno-białe zdjęcie biegu patrolowego krakowskiej Zawiszy w lesie Wolskim. Grupa trzynastu młodych mężczyzn stoi w rzędzie, prawie wszyscy mają na sobie narty. Jeden z nich jedzie przed szeregiem. Wokoło gruba warstwa śniegu.
Odprawa drużynowych Zawiszy na Błoniach 17 V 1944 r. Od lewej: A. Reuss, M. Młynarski, E. Więcek, J. Sajboth, J. Mysiński, siedzi M. Mysiński, wł. MHK
Czarno-białe zdjęcie odprawy drużynowych Zawiszy na Błoniach. W tle jasna kamienica. Ośmiu nastolatków, w koszulach z krótkim rękawem i spodenkach, bądź luźnych długich spodniach. Chłopcy stoją w grupie i pozują do zdjęcia, jeden z nich siedzi przed nimi na trawie.
Konspiracyjne przyrzeczenie Zawiszy w domu przy ul. Krupniczej, 26 XI 1944 r. Od lewej Adam Reuss, Kazimierz Lisiński, Marian Młynarski, wł. MHK
Czarno-białe zdjęcie konspiracyjnego przyrzeczenia Zawiszy w domu jednego z członków. Mężczyźni znajdują się w pokoju za szczelnie zasłoniętymi oknami. Nad środku, na tle dywanu, wisi godło Rzeczpospolitej. Uczestnikami spotkania są młodzi mężczyźni. Siedzą w kole, w mundurach harcerskich. Marian Młynarski – trzeci od lewej, ma na sobie także beret.
Rozkaz mianowania Mariana Młynarskiego drużynowym VI Drużyny Zawiszy, Kraków 21 X 1944 r., wł. MHK
Skan rozkazu mianowania Mariana Młynarskiego drużynowym VI drużyny Zawiszy w 1944 roku. Na dokumencie jest rozpisany m.in. podziału drużyn, mianowań i zawieszeń. Rozkaz został podpisany przez Komendanta Zawiszy.
Dworcowy Urząd pocztowy, ok. 1944 r. wł. NAC
Czarno-białe zdjęcie Dworcowego Urzędu Pocztowego, ok. 1944 r. Znak “Zum Bahnsteig 1” ze strzałką w prawo. Za nim budynek, o którego ściany opierają się stosy worków z piaskiem. Przed nimi wóz, załadowany górą wypełnionych worków.